Met een lange lijst tastbare voordelen is het geen verrassing dat het optimaliseren van het rollend materieel een van de populairste aanpassingen is die motorrijders doen. De wielen op je fiets houden je letterlijk in beweging en hebben een aanzienlijke invloed op de rijkwaliteit. Natuurlijk duwt de aandrijving je voort en het frame heeft ook een grote invloed op de rijkwaliteit, maar de wielen zijn het eerste element van de fiets dat trillingen van de weg, oneffenheden in het oppervlak en veranderingen in het terrein voelt.
Een van de belangrijkste eigenschappen van een wielset is zijn rol in het overbrengen van je inspanningen op de fiets naar een resultaat op de weg. Het is dus belangrijk om de juiste wielen te kiezen voor jouw rijstijl en om een betrouwbare set te hebben die nog steeds goede prestaties levert.
Dus voordat je een glimmende nieuwe set wielen koopt, lees deze kopersgids voor alles wat je moet weten over racefietswielen.
Anatomie van een wiel
Een fietswiel bestaat uit vier hoofdonderdelen die allemaal invloed hebben op gewicht, prestaties en duurzaamheid. Het upgraden (of downgraden) van deze onderdelen kan van invloed zijn op de rijkwaliteit, je geleverde inspanning (snelheid) en je remprestaties, dus het is de moeite waard om iets over elk onderdeel te weten en hoe dat zich verhoudt tot betere prestaties op de weg.
Velg: De velg zit aan de buitenkant van het wiel en heeft twee hoofdfuncties: de band vasthouden en een remoppervlak bieden (voor fietsen met velgremmen, niet voor fietsen met schijfremmen). De breedte van de velg heeft invloed op de breedte van de band, wat een grote invloed kan hebben op het rijcomfort, en het materiaal van het remoppervlak heeft invloed op de remprestaties.
Naaf: De naaf bevindt zich in het midden en vormt de rotatieas. In elke naaf, voor en achter, zit de as waarmee het wiel aan de fiets is bevestigd. Op het achterwiel heeft de naaf splines waaraan een cassette wordt bevestigd. De ketting van de fiets loopt rond de tandwielen van de cassette en vormt samen met het crankstel en de schakelhendels de aandrijving van de fiets die hem voortstuwt. Alle wielen van racefietsen (met uitzondering van fietsen met vaste wielen) hebben niet alleen een aandrijving, maar ook een achternaaf met een 'freehub'-mechanisme waarmee de fiets kan uitrollen.
Spaken: Materiaal dat de naaf met de velg verbindt. Het aantal spaken varieert tussen voor- en achterwielen, waarbij de achterwielen vaak meer spaken hebben om de sterkte en stijfheid te verbeteren. Meer spaken betekent meestal een sterker wiel, maar dat gaat wel ten koste van het gewicht. Spaken zijn gemaakt van verschillende materialen en hebben verschillende vormen om ofwel de sterkte te optimaliseren of de aerodynamica te verbeteren, soms beide. Meestal worden spaken gemaakt van staaldraad, maar ze kunnen sterk variëren in vorm en diameter.
Nippels: Spaken worden aan het wiel bevestigd via een speciale moer die een 'nippel' wordt genoemd. Nippels zijn belangrijk voor het afstellen van de spaakspanning die een wiel 'recht' maakt.
Wat maakt een wiel goed?
Het kiezen van een goed wiel hangt grotendeels af van het beoogde doel, maar hoewel het moeilijk is om alle aspecten vast te leggen, is het ideaal dat een goed wiel duurzaam is, betrouwbare naven heeft, vertrouwenwekkend remt, stijf is voor krachtoverbrenging en toch licht van gewicht is.
Lichtgewicht wielen houden het rotatiegewicht laag door een ondiep velgprofiel en een laag aantal spaken. Naast het verminderen van het totale gewicht, is een bijkomend voordeel hiervan comfort. Diepere wielen zijn snel, maar de rijeigenschappen worden vaak als 'hard' omschreven. Lichtgewicht wielsets van goede kwaliteit wegen meestal minder dan 1.400 gram, sommige extreem lichte wielsets zelfs minder dan 1.000 gram per paar!
Aerodynamische wielen zijn bedoeld om zo snel mogelijk te zijn door de luchtweerstand te verminderen. Aerodynamische wielen zijn meestal meer dan 40 mm diep bij de velg en worden ook steeds breder. Deze snelheid heeft wel een prijs: wielen met een diepe doorsnede zijn gevoeliger voor zijwind waardoor ze moeilijk te hanteren zijn en het extra materiaal voegt gewicht toe.
Wielsets die niet zo gericht zijn op prestaties hebben vaak eigenschappen die ze geschikter maken voor dagelijks gebruik of algemene training. Het remoppervlak is van aluminium voor betere prestaties onder alle weersomstandigheden in vergelijking met koolstofvezel, er worden meer spaken gebruikt voor meer stevigheid en de velg is breder voor grotere banden. Als gevolg van deze eigenschappen neemt het gewicht toe en kwaliteitswielstellen variëren meestal van 1.500 - 1.800 gram.
Wielen die ontworpen zijn voor beladen toertochten of om regelmatig gebruikt te worden door zwaardere rijders (120kg +) worden meestal met de hand gebouwd met een hoger aantal spaken van 32 of zelfs 36 spaken. Door de extra stevigheid wegen wielen in deze vorm meestal meer dan 1.900 gram.
Materiaal velg
De meeste wielen van instap- tot middenniveau hebben aluminium velgen van verschillende kwaliteit, terwijl wielen van topniveau meestal velgen van koolstofvezel hebben, wat het gewicht vermindert en de stijfheid verhoogt. Aluminium als velgmateriaal biedt betere remprestaties dan koolstofvezel, dat de neiging heeft om slecht te presteren op nat wegdek en tijdens lange afdalingen omdat er warmte wordt opgebouwd tijdens het remmen. Op basis hiervan bieden sommige merken een aluminium remvlak op een koolstofvezel velg. Het is echter de moeite waard om te weten dat deze ontwerpen doorgaans zwaarder zijn dan een velg van één materiaal.
Remmen: Velg of schijf
De overstap naar schijfremmen is goed en wel begonnen en wordt snel de nieuwe norm op racefietsen. Het afstappen van velgremmen en conventionele remklauwen geeft fabrikanten de mogelijkheid om te experimenteren met het frame- en wielontwerp en de overduidelijke voordelen van meer remkracht.
Wielen die schijfremmen gebruiken hoeven geen remspoor te hebben of een specifieke breedte te hebben om in krappe vork- en framespelingen te passen. Daardoor kunnen wielstellen voor fietsen met schijfremmen een aangepast profiel hebben om de aerodynamica en prestaties te verbeteren. Het nadeel is dat wielstellen voor fietsen met schijfremmen sterker moeten zijn om de extra remkrachten aan te kunnen, wat meer spaken en specifieke naven betekent, wat de gewichtsbesparing of andere prestatiewinst teniet kan doen. Gewichtsbesparing aan de buitenkant van het wiel (velg) heeft echter een veel merkbaardere invloed op hoe licht het wiel rijdt dan gewicht dichter bij de naaf.
Een enorm voordeel is de prestatie van carbon wielen, die traditioneel slecht remmen in vergelijking met wielen met een aluminium remspoor. Schijfremmen maken het mogelijk om de prestatievoordelen van carbon wielen te behouden (of te verbeteren) zonder de remprestaties te verminderen.
Wielen die zijn ontworpen voor gebruik met schijfremmen moeten niet worden verward met aerodynamische 'schijfwielen' die uit één stuk bestaan van naaf tot velg in een poging om de windturbulentie bij tijdritwedstrijden te verminderen.
Wielmaten: breedte en diepte
De breedte en diepte van een velg bepalen in grote mate hoe het wiel rijdt en aanvoelt.
De trend is dat moderne velgen breder zijn, wat resulteert in een betere aerodynamica en meer comfort door een groter luchtvolume van de band. Dit valt samen met de verschuiving naar grotere banden waarvan wordt gezegd dat ze de rolweerstand (lager) en het comfort verbeteren door op een lagere druk te rijden.
Velgbreedte kan zowel in- als uitwendig worden gemeten, wat tot verwarrende getallen kan leiden. Meestal als een merk verwijst naar een getal gevolgd door een 'C', is dit een interne meting. Volgens de huidige normen is een smalle wegvelg bij een interne meting alles onder de 15 mm, terwijl een brede velg alles is wat intern gemeten meer dan 17 mm is. Bij een externe meting wordt alles onder 19 mm als smal beschouwd, terwijl alles boven 22 mm als breed kan worden beschouwd.
Hoewel nauw met elkaar verbonden, beïnvloedt de externe velgbreedte vooral de aerodynamica van het wiel, terwijl de interne velgbreedte het comfort, de rolefficiëntie of de bandvorm beïnvloedt.
De diepte van de velg beïnvloedt de aerodynamica van het wiel en het rijgedrag van een fiets. Over het algemeen geldt: hoe dieper de velg, hoe aerodynamischer, maar ook hoe moeilijker te hanteren omdat ze meer last hebben van zijwind dan een ondiepe velg. Het extra materiaal dat nodig is, zorgt ook voor een hardere rit, omdat het niet zoveel flexibiliteit biedt als een ondieper wiel. Het is de moeite waard om te weten dat niet alle diepe velgen gelijk zijn en dat het exacte profiel sterk verschilt per merk. De beste opties slagen erin om hoge snelheden te halen terwijl ze goed onder controle blijven bij zijwind.
Diepe velgen meten meestal minstens 40 mm van de velg tot de nippel, sommige zelfs meer dan 80 mm.
Spaken
Het totale aantal, de vorm en het materiaal van de spaken op een wiel varieert. Hoge spaakaantallen (veel spaken) verhogen de robuustheid en duurzaamheid, maar hebben een nadelig effect op het gewicht. Spaken zijn er in verschillende materialen, zoals staal, aluminium, koolstofvezel en titanium. Stalen spaken komen verreweg het meest voor.
Het aantal spaken van voor- en achterwielen varieert, waarbij achterwielen meer spaken hebben naarmate er meer krachten worden uitgeoefend (aandrijfkrachten en extra gewicht). Meestal heeft een lichtgewicht voorwiel tussen de 18-24 spaken, terwijl het achterwiel tussen de 20-28 spaken heeft. Dit staat in schril contrast met de begindagen van de wielbouw, toen voorwielen meer dan 30 spaken en achterwielen meer dan 40 spaken hadden. Naarmate de materialen en fabricageprocessen zijn verbeterd, zijn de spaken minder zwaar geworden zonder dat dit ten koste gaat van de prestaties.
Een platte spaak, ook wel 'bladed spoke' genoemd, kan een kleine aerodynamische winst opleveren ten opzichte van een ronde spaak.
Hoewel ze duurder zijn, helpen bladed spaken ook om het gewicht te verminderen zonder aan sterkte in te boeten. Normale spaken zijn ofwel 'straight pull' of 'J-bend'. Straight pull' spaken hebben geen bocht aan de kop en vereisen specifieke naven, 'J-bend' spaken zijn de meer traditionele optie, met een 90 graden bocht aan het naafuiteinde die eruitziet als een 'J'. Voordelen van de straight pull spaken zijn een preciezere uitlijning, een stijver wiel dat beter reageert en een lager gewicht. Het nadeel van straight pull spaken is dat veel bedrijven eigen spaken en naven maken, wat betekent dat het vinden van een vervangende spaak tijdrovend en potentieel duur kan zijn. J-bocht spaken zijn vaak gemakkelijker te vervangen en komen qua kwaliteit en sterkte dicht in de buurt van straight pull spaken.
Butting of 'butted' is een term die je tegenkomt als je naar ronde spaken kijkt. Simpel gezegd is butting het proces van het variëren van de dikte. Een double butted spaak heeft dus twee verschillende diameters over de hele lengte. Spaken met butting zijn doorgaans sterker en duurzamer dan 'rechte' spaken (met één diameter) omdat ze spanningsvermoeidheid beter afvoeren.
Freehub
De freehub bevindt zich op de naaf van het achterwiel en heeft twee functies: het achterwiel aandrijven en laten uitlopen. Een vaste naaf drijft het achterwiel ook aan, maar heeft niet de mogelijkheid om uit te rollen, waardoor je de hele tijd dat de fiets beweegt moet blijven trappen.
Fabrikanten hebben verschillende freehubs, dus controleer goed of je versnellingen compatibel zijn. Shimano en Campagnolo vrijnaven gebruiken beide een spline systeem om de cassette met de vrijnaaf te verbinden, maar de diameter en het spline type verschilt, wat betekent dat ze niet compatibel zijn. SRAM cassettes werken met Shimano vrijnaven, maar niet met Campagnolo.
De meeste nieuwe wielen die verkocht worden zijn compatibel met 11-speed en hebben een bredere freehub body om de bredere spacing van 11-speed cassettes aan te kunnen. Met het simpele gebruik van een sluitring zijn deze naven ook compatibel met 8, 9 en 10-speed cassettes. Oudere 8, 9 of 10-speed naven passen echter niet op een 11-speed cassette (met uitzondering van Campagnolo wielen/cassettes).
Lagers
Naarmate de kosten van een wielset stijgen, neemt ook de kwaliteit van de gebruikte onderdelen toe. In het geval van lagers in de naaf gaan ze meestal van staal naar keramiek. Een goed keramisch lager is ronder, gladder en harder dan een gelijkwaardig stalen lager, waardoor de wrijving afneemt en de prestaties verbeteren. Een goed stalen lager gaat echter langer mee dan een goedkoop keramisch lager.
In het geval van de lagers in de naaf gaan ze meestal van staal naar keramiek. Een goed keramisch lager is ronder, gladder en harder dan een gelijkwaardig stalen lager, waardoor de wrijving afneemt en de prestaties verbeteren. Een goed stalen lager gaat echter langer mee dan een goedkoop keramisch lager. Naast het materiaal van de lagers heeft een goede smering invloed op de manier waarop ze rollen en de hoeveelheid wrijving die wordt geproduceerd. Wrijving in de lagers vermindert de prestaties en vertraagt de wielen. Overmatige wrijving treedt op als de lagers niet goed gesmeerd zijn, als er vuil of andere stoffen in de lagers terechtkomen of als de lagers door hogedrukspoelingen van hun smeermiddel worden ontdaan. Naven van hogere kwaliteit bieden een betere afdichting tegen de elementen, waardoor ze langer soepel blijven rollen.
Hoe lager de viscositeit van het smeermiddel, hoe minder wrijving, maar dit kan ten koste gaan van de duurzaamheid.
Lagers zijn ofwel cartridge (afgedicht) of losse kogel (cup en conus). Het cartridge of afgedichte systeem heeft een binnenste en buitenste race, met de lagers ertussen, allemaal ingesloten in een enkele eenheid. Het cartridge lager wordt dan in het naafhuis geperst met de as door het midden. Een afgedicht lager is een enkele eenheid, als het verslijt is vervanging van de hele lager cartridge nodig, maar vrij goedkoop om dit te doen.
Losse kogellagers of kop- en kegellagers worden het vaakst aangetroffen op Shimano-producten en instapwielen. Cup en cone lagers hebben meerdere stukken en losse lagers. In plaats daarvan zitten losse kogellagers ingeklemd tussen een vaste buitenste loop (meestal onderdeel van de naafschalen) en een verstelbare kegelvormige binnenste loop die op de as is geschroefd. Als de lagers te ver zijn versleten, kunnen ze de naafoppervlakken slijten en zo veel schade veroorzaken dat de naaf volledig moet worden vervangen. Aan de positieve kant zijn ze eenvoudig te onderhouden om dit te voorkomen. Om zo'n naaf te onderhouden, heb je een paar speciale dunne steeksleutels nodig die bekend staan als 'conussleutels'.
Typen banden
Het is de moeite waard om de drie verschillende bandentypen te kennen die op een wiel passen, omdat ze een specifieke velg vereisen. Banden zijn of 'clincher', 'tubular' of 'tubeless' en op het wiel staat aangegeven met welke band ze compatibel zijn. De meeste racefietsen die te koop zijn, hebben clincherbanden die een binnenband nodig hebben om lucht vast te houden.
Clincher
Het meest voorkomende type band dat momenteel op racefietsen wordt gebruikt. Tenzij anders vermeld, kun je ervan uitgaan dat een nieuwe fiets clincherbanden heeft. Clincherbanden hebben een binnenband nodig om lucht op te pompen en vast te houden, terwijl de band een stalen of kevlar fiber hiel op de rand heeft om hem in de velg te houden.
Tubular
Tubulars gebruiken ook een binnenband, maar op een heel andere manier.
De binnenband van een tubular wordt direct aan de band genaaid, die vervolgens direct op de velg wordt gelijmd of geplakt. Professionele racers gebruiken bijna uitsluitend tubular banden dankzij hun lagere gewicht, verbeterde rolweerstand en weggevoel. In het geval van een lekke band kan er ook op tubulars worden gereden met relatief weinig risico dat de band van de velg rolt. Het nadeel van tubular banden is het vele werk dat het kost om de band op de velg te krijgen en het moeizame vervangen van de band als je een lekke band krijgt. Tel daar de prijs van zulke banden bij op en het is zeker een item dat je het beste kunt bewaren voor de toegewijde racer.
The drawback to tubular tyres is the extensive work it takes to first apply the tyre to the rim and the laborious task of replacing the tyre should you get a flat. Add in the price of such tyres and it’s certainly an item best kept for the dedicated racer.
Tubeless
Tubeless banden worden al heel lang gebruikt bij het mountainbiken en beginnen langzaam hun weg te vinden naar de racefietswereld. Trek heeft sinds 2015 'tubeless ready' velgen op het merendeel van haar racefietsen en Giant heeft sinds 2017 uitsluitend tubeless banden op de high-end modellen.
Zoals de naam al doet vermoeden, hebben tubeless banden geen binnenband nodig en worden ze in plaats daarvan bevestigd aan een specifiek velgontwerp dat een luchtdichte afsluiting creëert. Het is een technologie die erg lijkt op die van moderne auto's en motorfietsen.
Tubeless banden worden als superieur beschouwd ten opzichte van clincherbanden omdat ze minder wrijving veroorzaken, wat de rolweerstand verbetert, op een lagere spanning kunnen rijden wat het comfort ten goede komt en naar verluidt een betere lekbescherming bieden. Om lekrijden te voorkomen, kunnen tubeless banden worden gebruikt met vloeibaar afdichtmiddel dat in de band kan worden aangebracht om kleine lekke banden onmiddellijk te dichten. Voor meer informatie over bandentypen, hoe ze de prestaties op de weg beïnvloeden en hoe je de juiste band kiest, bekijk je onze ultieme gids voor racefietsbanden.
Fabrieksmatig vs. handgemaakt
Hoewel technisch gezien veel 'fabrieksgebouwde' wielen met de hand worden gebouwd, zijn de kenmerken van elke wielset heel verschillend.
In de fabriek gemaakte wielen worden in massa geproduceerd volgens exacte specificaties en hebben vaak eigen spaak- en velgontwerpen. Ze zijn ontworpen om van de plank te worden gekocht of te worden gecombineerd met een fiets van de fabrikant. Uitgebreid onderzoek, ontwikkeling en marketing betekenen dat deze wielen deze ruimte domineren. Voorbeelden hiervan zijn wielen van Shimano, Mavic, Fulcrum en Zipp.
Handgebouwde wielen zijn daarentegen uniek, met individuele naven, spaken, nippels en velgen die op bestelling worden gemaakt. Met de hand gebouwde wielen zijn op maat gemaakte creaties die precies passen bij de voorkeuren en behoeften van de rijder.
Wheel maintenance
'True' wielen: True verwijst naar je wiel dat in een rechte lijn loopt zonder afwijking. Als je wiel niet recht is, kan het over je remmen schuren of het rijgedrag van je fiets negatief beïnvloeden. Het aanpassen van de spaakspanning is een proces dat elke lokale fietsenmaker kan uitvoeren.
Vervang je remblokjes: Versleten remblokjes verminderen de remprestaties en kunnen je velgen of jezelf beschadigen als ze niet werken. Het vervangen van je remblokken is een eenvoudige procedure die je op de meeste fietsen zelf kunt uitvoeren met een kleine inbussleutel en een nieuwe set remblokken.
Maak je lagers schoon: Je naaflagers moeten wellicht regelmatig worden schoongemaakt en opnieuw van vet worden voorzien. Het exacte tijdsbestek hangt af van de kwaliteit van je naven, hoeveel je fietst en de omstandigheden waarin je fietst. Tenzij je bedreven bent in fietsonderhoud is dit een klus die je waarschijnlijk het beste kunt overlaten aan je plaatselijke fietsenmaker, maar vermeld het wel als je denkt dat het de prestaties van je wielen beïnvloedt.
Inspecteer de velg: Elke keer dat je remt met velgremmen slijt de velg. Deze wrijving zal uiteindelijk leiden tot het dunner worden van de velg, wat, als er niets aan wordt gedaan, de structurele integriteit van het wiel kan verzwakken. Om dit te voorkomen, moet je de velg regelmatig controleren op duidelijke groeven en de slijtage-indicatoren in de gaten houden. Dit zijn meestal een klein gaatje of groefje in de velg die aangeven hoeveel materiaal er nog over is.
Wij hopen dat deze gids nuttig is geweest en waardevolle informatie heeft opgeleverd. Je kunt BikeExchange doorzoeken voor racefietswielen of je plaatselijke fietsenwinkel opzoeken voor verdere hulp. Bekijk ook onze ultieme gids voor het kopen van een racefiets voor een nog gedetailleerder overzicht van waar je op moet letten bij het kopen van een racefiets.